Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև շարունակվում են մահացու ելքով ռազմական բախումները։ Այս մասին ասվում է Եվրախորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի՝ ԵՄ-ի և Ադրբեջանի հարաբերությունների վերաբերյալ զեկույցում։
Նշվում է, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Արցախի դեմ Ադրբեջանի 44-օրյա պատերազմից հետո արված Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների եռակողմ հայտարարությունը չի հարգվում։
«Զինադադարը բազմիցս խախտվել է, ինչը հանգեցրել է հարյուրավոր զոհերի և ադրբեջանական զորքերի կողմից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի օկուպացմանը երկրի արևելքում և հարավ-արևելքում։ 2022 թվականի դեկտեմբերից արգելափակվել է Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև քաղաքացիական երթևեկությունը Լաչինի միջանցքով, ինչը բացասաբար է անդրադառնում տարածաշրջան սննդամթերքի և առաջին անհրաժեշտության այլ ապրանքների առաքման վրա»,- ասվում է զեկույցում։
Նշվում են սեպտեմբերյան մարտերի ժամանակ ռազմագերիների խոշտանգումները, 2020-ին և 2021-ի սկզբին քաղաքացիական անձանց, այդ թվում՝ տարեցների հանդեպ ոտնձգությունները և արտադատական սպանությունները։
«ԵՄ-ն պատրաստ է ակտիվ դեր խաղալ՝ որպես հուսալի առևտրային գործընկեր և արդար միջնորդ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղություն հաստատելու գործում՝ հիմնվելով ժողովրդավարության, օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների հարգման վրա»,- ասվում է զեկույցում։
Նշվում է, որ ուկրաինական հակամարտությունն ազդեցություն է ունեցել Հարավային Կովկասի վրա և էլ ավելի է բարդացրել տարածաշրջանի անվտանգային իրավիճակը:
Զեկույցում հիշատակվում է նաև Արդարադատության միջազգային դատարանի 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի որոշումը Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային ժառանգության ոչնչացմանը Ադրբեջանի իշխանությունների մասնակցության վերաբերյալ։ Նշվում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտությունը մեծապես խոչընդոտել է Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի զարգացմանն ու կայունությանը, իսկ ավելի լայն առումով՝ ազդում է Եվրոպայում կայունության վրա։
«Եվրախորհրդարանը խստորեն դատապարտում է 2022 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի լայնածավալ ռազմական ագրեսիան Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի մի քանի վայրերում, 2021 թվականի մայիսից իրականացված ռազմական ներխուժումը չսահմանազատված սահմանի երկայնքով, կոչ է անում բոլոր զինված ուժերին վերադառնալ իրենց սկզբնական դիրքերը։ Դատապարտում է խաղաղ գործընթացը խաթարելու ցանկացած փորձ և կոչ է անում բոլոր կողմերին զերծ մնալ ուժի կիրառումից»,- ասված է զեկույցում։
Եվրախորհրդարանը կրկին հայտարարում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը պետք է լիովին հարգվի բոլոր կողմերի կողմից. ընդգծում է ԵՄ-ի պատրաստակամությունն՝ ավելի ակտիվորեն ներգրավվելու տարածաշրջանում հակամարտությունների կարգավորման գործում, լրջորեն մտահոգված է Լաչինի միջանցքի շրջափակմամբ, կոչ է անում Ադրբեջանի իշխանություններին ապահովել այս միջանցքով տեղաշարժի ազատությունն ու անվտանգությունը՝ համաձայն 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության, Հայաստանին և Ադրբեջանին կոչ է անում լուծել Լաչինի միջանցքի գործունեության հետ կապված բոլոր խնդիրները երկխոսության և բոլոր ներգրավված կողմերի հետ խորհրդակցությունների միջոցով։
Ելնելով վերոգրյալից՝ Եվրախորհրդարանը կարծիք է հայտնում, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի զինված հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ, որը երկար տարիներ մեծ տառապանքներ և ավերածություններ է պատճառել, էապես խոչընդոտել է ողջ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի զարգացմանն ու կայունությանը և ազդում է ամբողջ Եվրոպայում կայունության վրա: Նշվում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղություն հնարավոր չէ հասնել ռազմական ճանապարհով և ուժի կիրառման սպառնալիքով, այլ պահանջում է համապարփակ քաղաքական կարգավորում՝ միջազգային իրավունքին համապատասխան՝ ներառյալ ՄԱԿ-ի կանոնադրությունում, ներառյալ ՄԱԿ-ի կանոնադրությունում, 1975թ․ ԵԱՀԿ Հելսինկյան եզրափակիչ ակտում ամրագրված սկզբունքները, մասնավորապես, ուժի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության և ինքնորոշման իրավունքի երեք սկզբունքները, 2009թ. ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հիմնարար սկզբունքները և կողմերի միջև ձեռք բերված համաձայնությունները, ներառյալ 1991թ. Ալնաթիի հռչակագիրը։
Եվրախորհրդարանը վերահաստատում է, որ արդյունավետ և համապարփակ լինելու համար խաղաղության պայմանագիրը պետք է ներառի դրույթներ, որոնք երաշխավորում են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի ամբողջականությունը, Լեռնային Ղարաբաղում և հակամարտությունից տուժած այլ տարածքներում բնակվող հայ բնակչության իրավունքներն ու անվտանգությունը և բոլոր փախստականների և ներքին տեղահանվածների արագ և անվտանգ վերադարձն իրենց տներ: Նա կոչ է անում միջազգային հանրությանը ներգրավված մնալ այս հակամարտության մեջ, որը վերաբերում է ողջ տարածաշրջանի կայունությանը և անվտանգությանը։
Ղարաբաղյան հակամարտությունը
Ղարաբաղյան հակամարտությունն սկսվել է 1988 թվականին առավելապես հայերով բնակեցված Լեռնային Ղարաբաղի՝ Ադրբեջանի կազմից դուրս գալու հայտարարությունից հետո։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Լեռնային Ղարաբաղում կայացել է հանրաքվե, որի ընթացքում բնակչության 99,89 տոկոսը հանդես է եկել հօգուտ Ադրբեջանից լիակատար անկախության։
Դրանից հետո Ադրբեջանի կողմից նախաձեռնած լայնածավալ ռազմական գործողությունների արդյունքում վերջինս կորցրել է վերահսկողությունը ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի, այլև հարակից յոթ տարածքի նկատմամբ։
1994 թվականի մայիսի 12-ին զինադադարի եռակողմ համաձայնագիրն ուժի մեջ մտնելուց հետո հակամարտության գոտում դադարեցվել են ռազմական գործողությունները, որոնց պատճառով երկու կողմից զոհվել է շուրջ 25-30 հազար մարդ, իսկ մոտ 1 միլիոնը ստիպված լքել է իր տները: 1992 թվականից մինչ օրս ընթանում են հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցություններ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում, որի համանախագահներն են ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան: