ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ֆեյսբուքյան առցանց ասուլիսի ժամանակ անդրադարձել է հայ-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման հեռանկարներին առնչվող մի շարք ասպեկտների և Անթալիայում կայանալիք համաժողովին մասնակցելու հրավերին։
Ավելի վաղ Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն իր հայ գործընկերոջը հրավիրել էր մասնակցելու Անթալիայում կայանալիք դիվանագիտական ֆորումին։ Երեւանի արձագանքը դեռ չի հրապարակվել։
Ըստ Փաշինյանի՝ Հայաստանի մասնակցությունը համաժողովին միանգամայն հնարավոր է. Այս համատեքստում նա հիշեցրել է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բարելավման վերջերս ձևավորված ձևաչափը։ Խոսքը երկու երկրների կողմից, Հայաստանից՝ Ռուբեն Ռուբինյանին և Թուրքիայից՝ Սերդար Քըլըչին երկխոսության հատուկ ներկայացուցիչների նշանակման մասին է, որոնք հունվարի 14-ին առաջին հանդիպումն անկացրին Մոսկվայում։
«Եթե այս դինամիկան շարունակվի, ապա մեծ է հավանականությունը, որ Հայաստանը կընդունի այս ֆորումին մասնակցելու հրավերը։ Ամեն ինչ կախված է տվյալ պահին իրավիճակից, բայց առաջին հանդիպումից հետո (հատուկ ներկայացուցիչների) մեծանում է հրավերն ընդունելու հավանականությունն»,- ասել է նա։
Վարչապետի խոսքով, եթե հայկական կողմը խոսում է երկխոսության մեկնարկի մասին, անտրամաբանական կլինի բաց թողնել այս առիթն ու շփման հնարավորությունը։
«Ամբողջ միջազգային հանրությունն օգնում է կարգավորել հայ-թուրքական հարաբերությունները. Ռուսաստանը, ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ը, տարածաշրջանի երկրները շատ շահագրգռված են, քանի որ թեև մենք ենք բարձրաձայնում խաղաղության օրակարգը, բայց այն հետաքրքրում է բոլորին»,- ասել է նա։
Կհաստատե՞ն Հայաստանն ու Թուրքիան դիվանագիտական հարաբերություններ այս տարի
Հարցին, թե հնարավոր է արդյո՞ք հայ-թուրքական դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել արդեն այս տարի, Փաշինյանը ձեռնպահ է մնացել կանխատեսումներից, քանի որ դա կախված է ոչ միայն հայկական կողմից։ Նա, սակայն, նշեց, որ տրամաբանական կլիներ հասնել նման արդյունքի՝ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում և հաղորդակցությունների ապաշրջափակում։
«Գլխավոր խնդիրը, իմ կարծիքով, հետևյալն է․ և՛ Հայաստանը, և՛ Թուրքիան անկեղծորեն շահագրգռվա՞ծ են կարգավորել հարաբերություններն առանց նախապայմանների։ Մեր կողմից կարող եմ ասել, որ միանշանակ այո, և հուսով եմ, որ նման հնարավորություն կա և կօգտագործվի։ Ես կարող եմ հաստատել մեր կառավարության անկեղծությունն այս հարցում»,- ասել է նա։
Արդյո՞ք Թուրքիան նախապայմաններ կներկայացնի բանակցությունների մեկնարկից հետո
Բանակցությունների մեկնարկից հետո Թուրքիայի կողմից նոր նախապայմաններ առաջադրելու հավանականության վերաբերյալ Փաշինյանը նշեց, որ անհնար է երաշխավորել, որ դա տեղի չի ունենա։ Նա պարզաբանեց, որ պետք է հասկանալ, թե որքանով են շահագրգռված կողմերը։
«Անհրաժեշտ է երկխոսություն, որպեսզի փորձենք կառավարել այն ռիսկերը, որոնք կարող են բացասական ազդեցություն ունենալ: Հարցն այն է, թե մենք իսկապե՞ս ցանկանում ենք դիվանագիտական հարաբերություններ կառուցել Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների: Այո, և մենք անկեղծ ենք այս քաղաքական դիրքորոշման մեջ և ցանկանում ենք բացել: հայ-թուրքական սահմանն»,- ասել է նա։
«Հայ դատը» երբեք չի եղել Հայաստանի քաղաքականությունը
Վարչապետն ընդգծել է, որ «Հայ Դատի» (Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, որն առաջ է տանում հայկական սփյուռքը, մասնավորապես, Դաշնակցությունը) հարցը երբեք չի եղել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքականության մաս։ Հայաստանը, և ինքը՝ երկիրը, երբեք կասկածի տակ չի դրել հայ-թուրքական սահմանը։ Ըստ նրա՝ ՀՀ գործող իշխանությունները նույնպես չեն հրաժարվել այս քաղաքականությունից.
Անդրադառնալով Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման հարցին՝ Փաշինյանն ընդգծել է, որ ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի լոկոմոտիվը միշտ եղել են հայկական սփյուռքն ու նրա կազմակերպությունները։
Հայ-թուրքական առաջին հանդիպման մասին
Հունվարի 14-ին Մոսկվայում տեղի է ունեցել Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման հարցերով հատուկ ներկայացուցիչների՝ ՀՀ ԱԺ փոխխոսնակ Ռուբեն Ռուբինյանի և դեսպան Սերդար Քըլըչի հանդիպումը։
Հայաստանի արտգործնախարարությունը հայտարարել է, որ հանդիպումն անցել է դրական և կառուցողական մթնոլորտում, հատուկ ներկայացուցիչները նախնական մտքեր են փոխանակել Հայաստանի և Թուրքիայի միջև երկխոսության միջոցով կարգավորման գործընթացի շուրջ։ Կողմերը պայմանավորվել են շարունակել բանակցություններն առանց նախապայմանների, երկրորդ հանդիպման օրն ու վայրը կորոշվի պատշաճ ժամանակ դիվանագիտական ուղիներով։
Ուրբաթ օրը 2021 թվականին ռուսական դիվանագիտության գործունեության արդյունքներին նվիրված մեծ մամլո ասուլիսում ՌԴ դիվանագիտական գերատեսչության ղեկավար Սերգեյ Լավրովն ասաս, որ Մոսկվան ողջունում է կողմերի առաջին հանդիպումը Ռուսաստանի մայրաքաղաքում։ Նրա խոսքով՝ այս գործընթացում Ռուսաստանի դերն է օգնել ուղիղ երկխոսության հաստատման հարցում։
Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բացակայության մասին
1991-ի դեկտեմբերի 24-ին Թուրքիան պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետությունը, բայց մինչ օրս հրաժարվում է Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել:
1993-ին Թուրքիան միակողմանիորեն փակեց իր օդային և ցամաքային սահմանները Հայաստանի հետ: Օդային սահմանը բացվել էր 1995-ին` միջազգային հանրության ճնշման ներքո: Ցամաքային սահմանի բացման և դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման համար Թուրքիան առաջ էր քաշում մի շարք անընդունելի պայմաններ, մասնավորապես` հրաժարվել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից:
1991 թվականից ի վեր արվել են երկկողմ հարաբերությունների կարգավորման մի շարք փորձեր, որոնք արդյունք չեն տվել Թուրքիայի դիրքորոշման պատճառով:
Հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը 2008-ի աշնանը նախաձեռնել էր Հայաստանի այն ժամանակվա նախագահ Սերժ Սարգսյանը: 2009 թ. հոկտեմբերի 10-ին Ցյուրիխում Հայաստանի և Թուրքիայի արտգործնախարարները ստորագրեցին «Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» «Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև հարաբերությունների զարգացման մասին» արձանագրությունները, որոնք պետք է վավերացվեին երկու երկրների խորհրդարանների կողմից: Սակայն 2010 թվականի ապրիլի 22-ին Սարգսյանն իր հրամանագրով կասեցրեց հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման գործընթացը` հայտարարելով, որ Թուրքիան պատրաստ չէ շարունակել այն։