Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ուրբաթ օրը Սոչիում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ եռակողմ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ երկու կողմն էլ հետաքրքրված են տարածաշրջանում իրավիճակի կարգավորման և իրավիճակը դրական զարգացման հարցում։
Սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքների կարգավորում
Պուտինը նշել է, որ բոլորն, այդ թվում՝ Ռուսաստանը հետաքրքրված են հաղորդակցման ուղիների ապաշրջափակմամբ. «Մենք բոլորս մտերիմ երկրներ ենք, հարևաններ, ունենք մեծածավալ առևտրաշրջանառություն, և ակնհայտորեն դրանում բոլորն են շահագրգռված»։
«Մենք, այնուամենայնիվ, պայմանավորվել ենք մոտ ապագայում սկսել սահմանի սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքների կարգավորումը, այսօր այդ մասին էլ կխոսենք։ Չնայած պարզ է, որ բարդ հարց է, այն մենք ժառանգել ենք դեռևս Խորհրդային միության ժամանակաշրջանից, այնտեղ հստակ սահման չի եղել, սակայն կա հնարավորություն այդ ամենի մասին խոսելու համար»,- ասել է նա։
Պուտինը կարծիք է հայտնել, որ որքան շատ շփումներ տեղի ունենան, այդ թվում՝ ուղղակի, այնքան լավ, և նշել է, որ ուղղակի երկկողմ շփումները դիտվում են որպես առաջնահերթություն:
«Տեղյակ եմ, որ առաջիկայում ևս մեկ հանդիպում է տեղի ունենալու Բրյուսելում. դուք համաձայնություն եք տվել մեկնել այնտեղ: Դա նույնպես մենք ողջունում ենք․ որքան շատ լինեն ուղղակի շփման հնարավորություններն, այնքան լավ»,-նշել է Պուտինը:
Նախագահն ասել է, որ որ վերջերս զրուցել է Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի հետ։
«Նա սպասում է ձեզ, հուսով եմ, որ մենք առաջընթաց կգրանցենք և հետագա քայլերը հնարավոր կլինի կատարել նաև այլ հարթակներում: Կրկնում եմ՝ մենք միայն ողջունում ենք երկխոսության մեջ մեր գործընկերների ներգրավվածությունը: Գլխավորը դրա օգտակարությունն է»,- եզրափակել է նա։
Ղարաբաղի շուրջ ոչ բոլոր հարցերն են կարգավորված
Պուտինը շնորհակալություն է հայտնել Ալիևին և Փաշինյանին նրա հրավերին արձագանքելու և Ռուսաստան ժամանելու համար՝ ամփոփելու «նախորդ տարվա հայտնի հայտարարության» ընդունումից հետո կատարված աշխատանքի որոշ արդյունքներ։ Նա նշել է, որ այս ընթացքում իսկապես շատ բան է արվել, ցավոք, դեռ ոչ բոլոր հարցերն են կարգավորվել։
«Ես գիտեմ սահմանին տեղի ունեցած միջադեպերի և ողբերգական դեպքերի մասին, երբ երկու կողմից մարդիկ են զոհվում և վիրավորվում: Սրանք այն բաներն են, որոնք մեր կողմից հատուկ ուշադրություն են պահանջում։ Ըստ էության, հենց դրա համար էլ մենք այսօր հավաքվել ենք, որպեսզի խուսափենք նմանատիպ միջադեպերից ապագայում»,- ասել է նա։
Ռուսաստանի ղեկավարը նշել է, որ ընդհանուր առմամբ տարվա ընթացքում շատ բան է արվել։ Նախ, նշել է նա, լայնածավալ ռազմական գործողություններ չեն ընթանում, ինչն ինքնին արդեն շատ լավ է։
Պուտինի խոսքով՝ այս ընթացքում ռուսական կողմի աջակցությամբ մեծ աշխատանք է իրականացվել փախստականներին վերադարձնելու նպատակով։ Նա ընդգծել է, որ 53 հազար մարդ արդեն վերադարձել է մշտական բնակության վայրեր։
«Ստեղծվել է լավ դիտորդական խումբ է ստեղծվել, աշխատում է խաղաղապահ զորամիավորումը և որքան ես եմ հասկանում, երկու կողմերի գնահատմամբ, արժանապատվորեն է աշխատում՝ ապահովելով մարդկանց համար կյանքի անվտանգ պայմանները։ Աշխատում է նաև հրադադարի դիտարկման ռուս-թուրքական կենտրոնն»,- ասել է նա։
Բայց ամենակարևորը, ինչպես ընդգծել է ՌԴ նախագահը, պայմաններ են ստեղծվում ապագա բնականոն խաղաղ կյանքի համար. ստեղծվել է եռակողմ հանձնաժողով՝ Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների փոխվարչապետների մակարդակով։
«Իմ գործընկերներն ինձ զեկուցել են, թե ինչպես է ընթանում աշխատանքը։ Հեշտ չէ, բայց, այնուամենայնիվ, այս աշխատանքը առաջադեմ վիճակում է, և հիմքեր կան ենթադրելու, որ մոտ ապագայում մենք կկարողանանք ոչ միայն հաստատել . Տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցերով համապատասխան խմբի աշխատանքը, բայց նաև ընդունել բոլորին անհրաժեշտ համապատասխան որոշումներ»,- ասել է նա։
Բոլոր ջանքերի նպատակը տարածաշրջանի վերածնունդն է
Պուտինը կարծիք է հայտնել, որ բոլոր ջանքերի նպատակն է պայմաններ ստեղծել տարածաշրջանի վերածննդի համար, որպեսզի մարդիկ իրենց ապահով զգան, նորմալ տնտեսական գործունեությամբ զբաղվեն, տնտեսությունը զարգացնեն։
«Այս ամենն, իհարկե, պետք է առավելագույնս բարենպաստ ազդեցություն ունենա երկու երկրների քաղաքացիների կենսամակարդակի վրա, Ռուսաստանի համար էլ դա մեծ նշանակություն ունի՝ հաշվի առնելով Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների առանձնահատուկ բնույթը։ Մենք դարեր շարունակ միասին մեկ միասնական պետության կազմում ենք եղել, ունենք շատ խորը պատմական կապեր։ Չէի ցանկանա, որ դրանք փլուզվեն, այլ ընդհակառակը, մենք պետք է ձգտենք դրանք վերականգնել և պահպանել ապագայում»,- ասել է նա։
Ռուսաստանի Դաշնության ղեկավարն ասել է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ նախապես քննարկել են այն հարցերը, որոնք պետք է համաձայնեցվեն համատեղ աշխատանքի ընթացքում։
«Մենք դա արել ենք հայկական կողմի հետ նախօրոք, այս հարցի շուրջ վերջերս խոսել ենք Հայաստանի վարչապետի հետ, և հիմա, երբ գնում էինք մեր հանդիպման վայր, նույնպես մտքեր փոխանակեցինք այս հարցի շուրջ»,- ասել է նա։
Պուտինը նշել է, որ եռակողմ հանդիպումից հետո տեղի կունենա երկկողմ հանդիպում Հայաստանի վարչապետի հետ։
Միջադեպերը հայ-ադրբեջանական սահմանին
Հայաստանի՝ Ադրբեջանի հետ սահմանակից մարզերում (Սյունիքում, Գեղարքունիքում և Վայոց Ձորում) Ադրբեջանի զինուժի որոշ խմբեր մայիսի 12-ից ապօրինի հատել են ՀՀ պետական սահմանը «սահմանների ճշգրտման» հիմնավորմամբ և մինչ օրս գտնվում են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում։
Մայիսի 27-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն առաջարկեց հայելային եղանակով հետ քաշել կողմերի զինված ուժերը ելման դիրքեր, այնուհետ Գեղարքունիքի մարզի Սոթքից մինչև Սյունիքի մարզի Խոզնավար հատվածի շփման գծի երկայնքով տեղակայել ռուս սահմանապահների։ Դրանից հետո, ըստ իր պլանի, կարելի կլինի սկսել հայ-ադրբեջանական սահմանի դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի աշխատանքները։
Նոյեմբերի 14-ին հայ-ադրբեջանական սահմանի արևելյան հատվածներից մեկում ադրբեջանական զինուժի ստորաբաժանումները զրահատեխնիկայի օգնությամբ խորացան Հայաստանի ինքնիշխան տարածք, ինչի արդյունքում հայկական զինված ուժերի չորս մարտական դիրք հայտնվեցրջափակման մեջ։ Բանակցություններից հետո ադրբեջանական զորքերը լքեցին Հայաստանի տարածքը, իսկ ՀՀ զինված ուժերի ստորաբաժանումները դուրս են բերվեցին վերը նշված չորս մարտական դիրքերից։
Սակայն նոյեմբերի 16-ին Ադրբեջանը կրկին հարձակվեց հայկական դիրքերի վրա արևելյան ուղղությամբ՝ կիրառելով հրետանի և զրահատեխնիկա։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարության տվյալներով՝ հակառակորդն ունի մինչև 70 սպանված և վիրավոր զինծառայող, ինչպես նաև զինտեխնիկայի զգալի կորուստներ։ Հայկական կողմն ունի 6 սպանված. Չճշտված տեղեկությունների համաձայն՝ 32 հայ զինծառայող գերության մեջ է։ Նույն օրը երեկոյան կրակը դադարեցվեց ռուսական կողմի միջնորդությամբ ձեռք բերված պայմանավորվածությամբ։
Երևանը միջազգային հանրությունից պահանջում է համարժեք արձագանք տալ Ադրբեջանի ագրեսիվ քաղաքականության՝ ուղղված Հայաստանի ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և տարածաշրջանային անվտանգության դեմ, որը նաև հակասում է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության դրույթներին։
Արցախյան պատերազմի մասին
Սեպտեմբերի 27-ից նոյեմբերի 9-ը Ադրբեջանի զինված ուժերը Թուրքիայի և վերջինիս կողմից ներգրավված օտարերկյա վարձկանների ու ահաբեկիչների մասնակցությամբ ագրեսիա իրականացրեցին Արցախի դեմ՝ առաջնագծում և թիկունքում, կիրառելով հրթիռահրետանային զենք, ծանր զրահատեխնիկա, ռազմական ինքնաթիռներ և արգելված զենք (կասետային ռումբեր, ֆոսֆորային զենք)։ Հարվածներ են հասցվել նաև Հայաստանի տարածքում քաղաքացիական և ռազմական օբյեկտներին։
2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի Դաշնության, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները ստորագրեցին հայտարարություն Արցախում բոլոր ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին, որի համաձայն, մասնավորապես, Ադրբեջանին են անցնում Շուշին, Աղդամի, Քարվաճառի և Լաչինի շրջանները, բացառությամբ Ղարաբաղը Հայաստանի հետ կապող 5 կիլոմետրանոց միջանցքի: Ղարաբաղում շփման գծի և Լաչինի միջանցքի երկայնքով տեղակայվում է ռուսական խաղաղապահ զորախումբ։
2021 թվականի հունվարի 11-ին Ռուսաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Իլհամ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համատեղ հայտարարություն ստորագրեցին՝ ուղղված տարածաշրջանի զարգացմանն ու հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը։
ՀՀ Քննչական կոմիտեի կողմից հրապարակված հայկական կողմի վերջին տվյալներով՝ Արցախում 44-օրյա պատերազմում զոհվել է 3788 մարդ, անհետ կորել է 231 զինծառայող, 22 խաղաղ բնակիչ; Ադրբեջանական գերությունից վերադարձվել է 114 զինծառայող և խաղաղ բնակիչ։