Բավ է պառակտվել
21-09-2022 10:15

Հայաստանը նշում է անկախության 31-ամյակը Ադրբեջանի ագրեսիայի պատճառով լարվածության պայմաններում

Հայաստանն այսօր նշում է երկրի անկախության 31-րդ տարեդարձը։ 1991 թվականի այս օրը հանրապետության Գերագույն խորհրդի որոշմամբ հանրաքվե անցկացվեց ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու և անկախ պետություն ստեղծելու վերաբերյալ։

Ժողովրդական քվեարկությունը տեղի ունեցավ ազգային շարժման վերելքի ֆոնին: Անկախության հռչակմանը կողմ է քվեարկել գրեթե ողջ բնակչությունը՝ երկրի ընտրելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների մոտ 99%-ը։ Պաշտոնապես անկախությունը հռչակվել է խորհրդարանի կողմից սեպտեմբերի 23-ին։

Սակայն այս տարի Ադրբեջանի Զինված ուժերի լայնածավալ ագրեսիայի պատճառով (սեպտեմբերի 13-15) Հայաստանի կառավարությունն անորոշ ժամանակով հետաձգեց սեպտեմբերի 21-ին կայանալիք Հանրապետության Անկախության տոնին նվիրված միջոցառումը։

Պատմություն

Ժամանակակից Հայաստանն ընդունված է համարել Երրորդ Հանրապետություն։ Մինչ այդ եղել են Առաջին Հանրապետությունը (1918-1920թթ.) և Հայկական ԽՍՀ-ն (1920-1991թթ.):

Հայկական պետությունը վերականգնվել է Ռուսական կայսրության ավերակների վրա 20-րդ դարի սկզբին։ Մինչ այս հայ ժողովուրդը սեփական պետական ​​կազմավորման բացակայության պայմաններում իր գոյության ու ազգային ինքնության պահպանման համար մղել է դարավոր պայքար։

Սակայն հայերն ունեն իրենց պատմամշակութային տարածքից դուրս սեփական պետություն ստեղծելու յուրահատուկ փորձ։

Այսպես, պատմական տարածքներում հայկական պետությունների անկումից հետո (XI-XII դդ.) անկախ հայկական պետականությունը վերածնվեց Հայաստանից դուրս՝ Կիլիկիայում։

Կիլիկյան հայկական թագավորությունը՝ Միջերկրական ծովի ամենազարգացած պետություններից մեկը, խաչակիրների և եվրոպացի թագավորների դաշնակիցը, գոյություն է ունեցել մինչև 14-րդ դարի վերջը։

Հայաստանը երկար տարիներ եղել է հզոր կայսրությունների ու տերությունների արյունալի պատերազմների թատերաբեմ։ Հայկական կիսանկախ մելիքությունները դիմագրավում էին մղում ահեղ թշնամիների գերակա ուժերի ճնշմանը։

Հայ ժողովուրդը վերապրել է 20-րդ դարի կոտորածը և առաջին ցեղասպանությունը։ Բայց նույնիսկ ամենադժվար պայմաններում հայերը պահպանել ու զարգացրել են իրենց մշակույթը, արվեստը, գիտությունը, լեզուն ու ավանդույթները։

Բավական է հիշել, որ հայերեն առաջին տպագիր տեքստը հայտնվել է գրատպության արշալույսին՝ 15-րդ դարի վերջին, և արդեն 1512 թվականին Հակոբ Մեգապարտը հրատարակել է «Ուրբաթագիրք» տպագիր գիրքը։

Հայաստանում հաջողությամբ զարգացել են աստղագիտությունը, մաթեմատիկան, բժշկությունը, փիլիսոփայությունը։ Հայկական մշակույթի անգին ժառանգությունը նրա յուրահատուկ ճարտարապետությունն է։

Հայերը, թեևւս, միակ ժողովուրդն են, որը չունենալով պետականություն, ստեղծել է ապագա երկրի սահմանադրություն՝ Հովսեփ Էմինի, Տեր Մովսեսի, Գրիգոր Խոջաջանյանի և Շաամիրյանների «Փառասիրության ծուղակը» ստեղծագործությունը։

Աշխատությունը տպագրվել է դեռևս ֆրանսիական հեղափոխությունից առաջ՝ 1773 թվականին, սակայն այն ժամանակ էլ ապագա հայկական պետության հիմքում դրվել են հանրապետական ​​սկզբունքներ։

20-րդ դարավերջի հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի ապոթեոզը Ղարաբաղյան շարժումն էր, որը վերաճեց լայնածավալ ռազմական գործողությունների, որոնք ավարտվեցին 1994թ. մայիսին Լեռնային Ղարաբաղի, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հրադադարի համաձայնագրի ստորագրմամբ։ .

Նորանկախ Հայաստանը ծանր ժառանգություն ստացավ՝ պատերազմը Ղարաբաղում, շրջափակումը, 1988թ. Սպիտակի երկրաշարժի ավերիչ հետևանքները, ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով առաջացած տնտեսական ավերածությունները և խորհրդային հանրապետությունների միջև առկա տնտեսական կապերի կորուստը։

Բայց արդեն 1990-ականների երկրորդ կեսին քայքայված տնտեսությունը սկսեց վերականգնվել, հնարավոր եղավ ակտիվացնել գործունեությունը արտաքին քաղաքական ոլորտում, բարձրացնել երկրի հեղինակությունը համաշխարհային ասպարեզում։

Հայաստանը Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակիցն է, ՀԱՊԿ և Եվրասիական տնտեսական միության անդամ։ Միաժամանակ, երկիրը արդյունավետ համագործակցում է Եվրամիության հետ, որի հետ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը ստորագրվել է 2017 թվականի նոյեմբերին, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի, Չինաստանի, Ասիայի, Աֆրիկայի և Լատինական Ամերիկայի առաջատար պետությունների հետ։

Անկախ Հայաստանի ղեկավարներ

Անկախության ավելի քան 30 տարիների ընթացքում Հայաստանն ունեցել է հինգ նախագահ և 16 վարչապետ։

1991թ .անկախ հայկական պետության առաջին ղեկավար է ընտրվել Լևոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նա վաղաժամկետ պաշտոնաթող եղավ 1998 թվականին՝ ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացի շուրջ երկրի ղեկավարության մեջ առկա տարաձայնությունների պատճառով։

Տեր-Պետրոսյանին պետական ​​բարձրագույն պաշտոնում փոխարինած երկրորդ նախագահը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախկին ղեկավար Ռոբերտ Քոչարյանն էր (1998-2008 թթ.):

Պետության երրորդ ղեկավարը Սերժ Սարգսյանն էր։ Նա ընտրվել է 2008 թվականին, իսկ նախագահության ժամկետն ավարտվել է 2018 թվականի ապրիլին։ Հենց այդ ժամանակ էր, որ Հայաստանը վերջնականապես անցավ կառավարման խորհրդարանական ձևին՝ Ազգային ժողովի և կառավարության գերիշխող դերակատարմամբ։

Հայաստանի չորրորդ նախագահ Արմեն Սարգսյանի երդմնակալության արարողությունը տեղի ունեցավ նույն տարվա ապրիլի 9-ին։ Նա դարձավ պետության առաջին ղեկավարն, ով ընտրվեց խորհրդարանի կողմից: Նույն օրը դադարեցվեցին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի լիազորությունները, և կառավարությունը հրաժարական տվեց։

2018 թվականի ապրիլի 17-ին Հայաստանի խորհրդարանն արտահերթ նիստում վարչապետի պաշտոնում ընտրեց ՀՀ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանին, ինչը «Ելք» խմբակցության ղեկավար Նիկոլ Փաշինյանիի գլխավորած բողոքի զանգվածային ցույցերի պատճառ դարձավ։

Ապրիլի 13-ից հանրապետությունում տեղի ունեցած բողոքի լայնածավալ ակցիաներից հետո ալիքին՝ ապրիլի 23-ին, Սարգսյանը հայտարարեց վարչապետի պաշտոնից հեռանալու մասին։ Նույն օրը ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանն ընդունեց կառավարության հրաժարականը։ Հայաստանի խորհրդարանը մայիսի 8-ին արտահերթ նիստում երկրորդ փորձով վարչապետ ընտրեց Հայաստանի ընդդիմության առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանին։

2020 թվականի աշնանը Արցախյան պատերազմում կրած պարտությունից հետո և ընդդիմադիր ուժերի ճնշման ներքո Փաշինյանը հրաժարական տվեց, իսկ 2021 թվականի հունիսի 20-ին Հայաստանում անցկացվեցին արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, որոնց արդյունքում նա կրկին դարձավ կառավարության ղեկավար։

2022 թվականի հունվարի 23-ին նախագահ Արմեն Սարգսյանը հայտարարեց պաշտոնը լքելու իր մտադրության մասին՝ Հայաստանին վերաբերոց ներքին և արտաքին քաղաքական գործընթացների վրա ազդելու անհնարինության պատճառով։ Նրա հրաժարականն ուժի մեջ մտավ 2022 թվականի փետրվարի 1-ին, իսկ մարտի 3-ին Հանրապետության նախագահի պաշտոնում ընտրվեց Վահագն Խաչատուրյանը, ով մինչ այդ զբաղեցնում էր բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարի պաշտոնը։ Նրա երդմնակալությունը տեղի ունեցավ մարտի 13-ին։
.
25 տարվա ընթացքում Հայաստանն ունեցել է 16 վարչապետ. 1990թ․ սեպտեմբերի 1-ին ՝ դեռևս նախքան անկախության հռչակումը, կառավարության առաջին ղեկավար դարձավ Վազգեն Մանուկյան, ով հրաժարական տվեց 1991 թվականի հունվարի 30-ին։

1991-1992 թվականներին վարչապետի պաշտոնը զբաղեցրել է Գագիկ Հարությունյանը, ով 1991-1995 թվականներին եղել է նաև Հայաստանի փոխնախագահ (այս պաշտոնը վերացվել է 1995 թվականի Սահմանադրությամբ)։

Երկրի կառավարությունը գլխավորել են նաև Խոսրով Հարությունյանը (1992-1993), Հրանտ Բագրատյանը (1993-1996), Արմեն Սարգսյանը (1996-1997), Ռոբերտ Քոչարյանը (1997-1998), Արմեն Դարբինյանը (1998-1999 թթ.), Վազգեն Սարգսյան (1-ը հունիսի 1999- 27-ը հոկտեմբերի 1999, սպանվել է խորհրդարանում տեղի ունեցած ահաբեկչության ժամանակ), Արամ Սարգսյանը (Վազգեն Սարգսյանի եղբայրը, 1-ը նոյեմբերի, 1999 - 30-ն ապրիլի, 2000 թ.), Անդրանիկ Մարգարյան (2000-2007), Սերժ. Սարգսյան (2007-2008), Տիգրան Սարգսյան (2008 -2014), Հովիկ Աբրահամյան (2014-2016), Կարեն Կարապետյանը (13-ը սեպտեմբերի, 2016 - 9-ն ապրիլի, 2018), Սերժ Սարգսյանը (17-ն ապրիլի 2018 - 22-ն ապրիլի 2018)։

2018 թվականի մայիսի 8-ից Հայաստանի վարչապետն է Նիկոլ Փաշինյանը։

Անկախ Հայաստանի սահմանադրությունն ընդունվել է 1995 թվականի հուլիսի 5-ին։ Հիմնական օրենքում փոփոխություններ են կատարվել երկու անգամ՝ 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ին և 2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին։ Հիմնական օրենքի վերջին տարբերակի համաձայն՝ Հայաստանը կիսանախագահականից անցել է խորհրդարանական կառավարման։