GPS-ը նավիգացիոն համակարգ է, նախքան այն օգտագործելը պետք է որոշել, թե որ կոորդինատներով պետք է անցնի սահմանը, իսկ դա երկար բանակցություններ և անշտապ աշխատանք է պահանջում երրորդ կողմի միջնորդությամբ:
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ճշգրիտ սահմանները պետք է որոշի հատուկ միջպետական հանձնաժողովը, Sputnik Արմենիային ասաց «Գեոդեզիայի և քարտեզագրության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի գիտատեխնիկական բաժնի նախկին ղեկավար Հայկ Ավդալյանը:
Ըստ նրա՝ բնակչության լայն զանգվածները վատ են տեղեկացված է այն մասին, թե ինչ է կատարվում Սյունիքի մարզում: Պետական մարմինները պետք է մարդկանց (հատկապես սահմանամերձ բնակավայրերի բնակիչներին) մանրամասն տեղեկատվություն տրամադրեն:
«Գոյություն ունեն սահմանագծում և սահմանազատում հասկացությունները: Այժմ հիմք են ընդունվել Խորհրդային Միության շրջանի ռազմական քարտեզները և իրականացվում են սահմանազատման նախնական աշխատանքներ: Հետագայում դա պետք է հստակեցվի, բանակցությունների հիման վրա երկարատև և երկար աշխատանքներ իրականացվեն», - ասաց Ավդալյանը:
Նա նշեց, որ «խորհրդային» կոորդինատային համակարգերի վերափոխումը ներկայիսների պետք է իրականացվի շատ հստակ: Հակառակ դեպքում կարող են լինել հարյուրավոր և հազարավոր մետրերի շեղումներ: Խորհրդային քարտեզի վրա կա սահմանային գիծ, անհրաժեշտ է այն գծել արդեն տեղում:
GPS համակարգերը առաջադեմ տեխնոլոգիա են այսօրվա գեոդեզիական սարքերի շուկայում: Նրանք կարող են ապահովել մինչև մի քանի սանտիմետռի ճշգրտություն։ Այստեղ կարևոր հարցն այն է, թե ինչ կոորդինատներ են մուտքագրվում համակարգում: Այսինքն՝ դա պարզապես նավիգացիոն համակարգ է (կան ուրիշներ ՝ GLONASS, Galileo): Լրատվամիջոցները հաճախ են խոսում «GPS կոորդինատների» մասին, բայց նման բան չկա:
«GPS– ի միջոցով մենք կարող ենք հստակ սահմանել սահմանները տեղանքում, բայց այլ հարց է՝ խորհրդային քարտեզները մեզ բավարարո՞ւմ են, թե ոչ», - ասաց Ավդալյանը:
Մասնագետները չգիտեն նաև, թե կոնկրետ ովքեր են ներգրավված հայկական կողմից սահմանների հստակեցման աշխատանքներում: Ավդալյանը վստահ է, որ նրանք, այնուամենայնիվ կան, այլապես անհեթեթ է նույնիսկ պատկերացնել, որ սահմանագիծը որոշում են միայն ադրբեջանցիները:
Եթե հայ մասնագետները այնտեղ չլինեն, հնարավոր է, որ ադրբեջանցիները փորձեն խորամանկության դիմել և շահավետ տվյալներ մուտքագրել GPS սարքեր:
Խորհրդային տարիներին և այն ժամանակաշրջանում, երբ Հայաստանը սահմանակից էր Արցախին, ոչ մի ուշադրություն չէր դարձվում սահմանների խնդրին: Հետևաբար, այդ սահմանները կարող են անցնել տների միջով, բաժանել լճեր և այլն: Ընդհանրապես, սահմանները պետք է անցնեն որոշ բնագծերով, հստակեցված օբյեկտներով, որպեսզի ոչ ոք չտուժի:
«Դա արվում է բանակցությունների միջոցով: Հատուկ միջպետական հանձնաժողովի մեջ պետք է ընգրկվեն բոլոր այն մարմինները, որոնք պետք է ապահովեն մարդկանց անվտանգությունն ու բնակության պայմանները: Դրանք քարտեզագրողներ, գծագրողներ, բնապահպաններ, պատմաբաններ և այլոք են: Նրանք պետք է որոշեն, թե արդյոք որոշակի վայրում սահմանը կարող է ոտնահարել մարդկանց իրավունքներն», - ասաց Ավդալյանը:
Նրա խոսքով՝ կողմերը պետք է համատեղեն բոլոր նյութերը, փաստաթղթերը, քարտեզները, տիեզերական պատկերները: Պետք է դիտարկել այս ամենը, ընտրել ամենահարմար տարբերակը:
Նախ, պետք է իրականացվի սահմանագծում, այն երկու կողմերն էլ պետք է ընդունեն երրորդ չեզոք կողմի (օրինակ՝ ԵԱՀԿ ներկայացուցիչների) միջնորդությամբ: Դրանից հետո նոր կարելի է սահմանազատում իրականացնել:
Ինչ վերաբերում է Google, Yandex և այլ քարտեզներին, դրանք սիրողական քարտեզներ են և չեն կարող հիմք հանդիսանալ որևէ աշխատանքի համար: Հայաստանում կան մասնագետներ, սարքավորումներ, նրանք կարող են կատարել համապատասխան աշխատանքները: Բայց գործընթացն ինքնին շատ երկար է և բարդ:
«Չի կարելի շտապել, այդ թվում` որոշումներ կայացնելու հարցում: Անհրաժեշտ է հավաքել տարբեր տարիների նյութեր, տիեզերական պատկերներ, մասնագետներ, քննարկել հանձնաժողովի շրջանակներում և այլն: Վեճերի և բանակցությունների արդյունքում կողմերը կգան ընդհանուր հայտարարի», - ասաց Ավդալյանը:
Ընդհանուր առմամբ, սահմանը պետք է որոշվի բանակցությունների միջոցով `հնարավորինս մոտ բնական արգելքներին (ջրահեռացման ավազաններ, գետեր, ցամաքային տարածքներ): Հայասությունների դեպքում հնարավոր է տարածքներ «փոխանակել» ապագա սահմանի տարբեր հատվածներում:
Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները՝ Վլադիմիր Պուտինը, Նիկոլ Փաշինյանը և Իլհամ Ալիևը, համատեղ հայտարարություն են ընդունել Ղարաբաղում հրադադարի մասին: Հայտարարության համաձայն, Լեռնային Ղարաբաղում լիակատար հրադադարը ուժի մեջ է մտել նոյեմբերի 10-ից: Հայկական կողմը համաձայնել է մի շարք տարածքային զիջումների: