Կապիկի ծաղիկով վարակման դեպքեր գրանցված երկրների թիվը, բացառությամբ Աֆրիկայի, որտեղ հիվանդությունը էնդեմիկ է, հասել է առնվազն 15-ի: Վարակվածների մեծ մասն այժմ Եվրոպայում է, դեպքեր են գրանցվել նաև Հյուսիսային Ամերիկայում, Ավստրալիայում և Մերձավոր Արևելքում:
Ռուսաստանում վարակվածներ չեն հայտնաբերվել, իսկ Ռոսպոտրեբնադզորը վարակի ներմուծման ռիսկը համարում է «չափազանց ցածր»։
ՏԱՍՍ-ը ներկայացրել է վերջին օրերին կապիկի ծաղիկով վարակվելու դեպքերի մասին հիմնական փաստերը։
Տարածման դինամիկան
ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ մայիսի 21-ին կազմակերպությունը 12 ոչ էնդեմիկ երկրց հաղորդումներ է ստացել կապիկի ծաղկի լաբորատոր հաստատված 92 դեպքի և 28 կասկածելի դեպքի մասին։ Այն ժամանակ խոսքը Ավստրալիայի, Բելգիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի, Իսպանիայի, Իտալիայի, Կանադայի, Պորտուգալիայի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Շվեյցարիայի, Շվեդիայի մասին էր։ Մայիսի 24-ին ԱՀԿ-ն հայտնել է, որ մայիսի 7-ից 19 երկրում գրանցվել է մարդկանց վարակման 131 հաստատված և 106 կասկածելի դեպք։ Մեծ Բրիտանիայում վարակվածների թիվը հասել է 71-ի։
Հանգստյան օրերին վարակման առաջին դեպքերը պաշտոնապես հաստատվեցին Ավստրիայում, Իսրայելում և Նիդեռլանդներում։ Բացի այդ, նոր դեպքեր են հայտնաբերվել, նաև Գերմանիայում, որի առողջապահության նախարարությունից հայտնել են, որ վարակվածների բազմաթիվ շփումների պատճառով պետք է նոր դեպքեր սպասել Եվրոպայում, ինչպես նաև Գերմանիայում։ Բելգիայի իշխանությունները, որտեղ հայտնաբերվել է երեք վարակված, որոշել են 21-օրյա կարանտին մտցնել կապիկի ծաղիկով վարակվածների համար։ Մայիսի 24-ին Սլովենիայում հայտնաբերվել է այս հիվանդությամբ վարակվածության առաջին դեպքը։
Արգենտինացի մասնագետները ստուգում են երկրում կապիկի ծաղիկով վարակվելու առաջին հնարավոր դեպքը: Առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ խոսքը Բուենոս Այրես նահանգի մի բնակչի մասին է, ով ապրիլի վերջից մայիսի կեսերը եղել է Իսպանիայում է։ Հիվանդը մեկուսացված է և բուժում է ստանում։
Հունաստանում կապիկի ծաղիկով վարակվածության հնարավոր դեպքը չի հաստատվել։ Կասկած է հարուցել երկիր ժամանած բրիտանացի զբոսաշրջիկը, սակայն հետազոտությունը ցույց է տվել, որ նրա մոտ ջրծաղիկ է։
Մուտացված վիրուս
Վարակվածության դեպքերի ուսումնասիրության արդյունքներով ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ չի հաստատվել կապը վարակվածության և վարակվածների այն տարածաշրջան ճանապարհորդության միջև, որտեղ կապիկի ծաղիկը էնդեմիկ է: Կազմակերպությունն ընդգծել է, որ հիվանդության հայտնաբերումըլ Բենին, Գաբոն, Գանա, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Կամերուն, Կոտ դ'Իվուար, Լիբերիա, Նիգերիա, Կոնգոյի Հանրապետություն, Սիերա Լեոնե, Կենտրոնական: Աֆրիկյան Հանրապետություն և Հարավային Սուդան չայցելած մարդկանց մոտ «խիստ անսովոր իրադարձություն է»:
Վարակումը տեղի է ունենում հիվանդ և առողջ մարդկանց սերտ ֆիզիկական շփման դեպքում: «Ըստ այժմ հասանելի տեղեկատվության՝ դեպքերի մեծ մասը հայտնաբերվել է տղամարդկանց մոտ, ովքեր սեռական հարաբերություն են ունեցել տղամարդկանց հետ և դիմել են առաջնային բուժօգնության և սեռական առողջության կլինիկաներ», - ասվում է ԱՀԿ-ի հայտարարության մեջ: Այնուամենայնիվ, Միավորված ազգերի կազմակերպության ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ծրագիրը (UNAIDS) կոչ է արել զերծ մնալ հոմոֆոբիա և ռասիզմ հրահրող հրապարակային հայտարարություններից: Հայտարարության մեջ ընդգծում է, որ խարանումը և մարդկանց որոշակի խմբերին մեղադրելը կարող է արագորեն խաթարել արձագանքը բռնկմանը:
ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ պատվաստումների վերաբերյալ առաջարկությունները քննարկելու համար փորձագետներ կհրավիրի։
Ըստ նիգերիացի գիտնական Օյեվալե Թոմորիի, ով ԱՀԿ խորհրդատվական խորհրդի անդամ է, Եվրոպայում և այլ տարածաշրջաններում կապիկի ծաղիկի ներկայիս տարածումը «չի հարաբերակցվում Հարավային Աֆրիկայում կապիկի ծաղիկի վիրուսի վարքագծի հետ»: Մասնագետը կարծում է, որ վիրուսի ակտիվության բարձր աստիճանը կարող է պայմանավորված լինել այս հիվանդության նոր շտամի առաջացմամբ։
Ախտանիշները և փոխանցման եղանակները
ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ մարդկանց մոտ կապիկի ծաղիկի ինկուբացիոն շրջանը տատանվում է 6-ից 13 օր, սակայն կարող է ավելի երկար տևել՝ մինչև 21 օր:
Հիվանդության սկսվելուց հետո հինգ օրվա ընթացքում ախտանշանները կարող են նմանվել գրիպին՝ հիվանդների մոտ լինում է ջերմություն, մեջքի և մկանների ցավեր, դող և թոլություն: Հաճախ նկատվում է ավշային հանգույցների աճ: Ջերմությունն ի հայտ գալուց 1-3 օր հետո մաշկի վրա ցան է հայտնվում։ Սովորաբար այն լինում է դեմքին, ափերին և ոտքերին, ինչպես նաև բերանի լորձաթաղանթի վրա։ Ցանը հազվադեպ հայտնվում է սեռական օրգանների հատվածում և մարմնին։ Ցանի տեղում ձևավորվում են վեզիկուլներ (թափանցիկ պարունակությամբ բշտիկներ)․ այս պահին հիվանդը համարվում է ամենավարակիչ։ Վեզիկուլների թիվը կարող է փոքր լինել կամ հասնել մի քանի հազարի: Այնուհետև վեզիկուլայի տեղում կեղև է հայտնվում, իսկ ապաքինվելուց հետո՝ սպի։ Ընդհանուր առմամբ, հիվանդության բնույթը համապատասխանում է ջրծաղիկի թեթև կամ չափավոր ընթացքին։
Հնարավոր է հիվանդության ավելի մեղմ ընթացքը: Կապիկի ծաղկի վիրուսը փոխանցվում է օդակաթիլային ճանապարհով: Կենդանուց մարդուն փոխանցումը հնարավոր է վարակված կենդանու արյան կամ տարբեր արտաթորությունների հետ անմիջական շփման միջոցով: Մասնավորապես, հիվանդությունը հնարավոր է կիսատապակած միս ուտելիս։
Անձից անձի փոխանցումը պահանջում է սերտ անձնական շփում, երբ առկա է վարակված անձի շնչառական ուղիների արտաթորության, հաճախ օգտագորվող իրերի (օրինակ՝ անկողնային սպիտակեղենը) հետ փոխազդեցություն: Վտանգավոր են նաև հիվանդի մարմնի մաշկի վնասվածքները սուր փուլում։ Վարակի փոխանցումը հնարավոր է ընկերքի միջոցով (այսպես կոչված՝ բնածին կապիկի ծաղիկ)։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ հայտնի չէ, արդյոք կապիկի ծաղիկը կարող է փոխանցվել սեռական ճանապարհով։
ԱՀԿ-ն հայտնում է, որ գրանցվել են փոխանցման բավականին երկար շղթաներ՝ մինչև ինը մարդ:
Կպաշտպանի սովորական պատվաստանյութը
ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ ջրծաղիկի դեմ պատվաստում 85 տոկոսով արդյունավետ է կապիկի ծաղիկի դեմ։ Նախկինում պատվաստված մարդկանց մոտ հիվանդությունն ավելի մեղմ է ընթանում։ Միևնույն ժամանակ, ջրծաղիկի նկատմամբ տարած հաղթանակից հետո դրա դեմ պատվաստումներ չեն իրականացվում (ԽՍՀՄ-ում դադարեցրել են երեխաների պատվաստումը 1980-ականների սկզբին), հետևաբար, կապիկի ծաղիկի համար առավել խոցելի են մինչև 40 տարեկան, ինչպես նաև քրոնիկական հիվանդություններ ունեցող անձինք։
ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ 2019 թվականին հաստատվել է Անկարա ծաղկի պատվաստանյութի թուլացված շտամի վրա հիմնված կապիկի ծաղկի դեմ պատվաստանյութը: Դրա զանգվածային արտադրության մասին չի հաղորդվել։
Կապիկի ծաղիկի դեմ մասնահատուկ պատվաստանյութ չկա, սակայն որոշ ռուսաստանցիներ կարող են իմունիտետ ունենալ այս հիվանդության նկատմամբ մինչև 1980թ․ կատարված ջրծաղիկի դեմ պարտադիր պատվաստման շնորհիվ,ասել է ՌԴ առողջապահության նախարար Միխայիլ Մուրաշկոն։ Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանի Դաշնությունն ունի կապիկի ծաղկի ախտորոշման համար անհրաժեշտ միջոցներ, այդ թվում՝ թեստային համակարգեր։
Ռոսպոտրեբնադզորի համաճարակաբանության կենտրոնական գիտահետազոտական ինստիտուտի կլինիկական և վերլուծական աշխատանքների գծով փոխտնօրեն Նատալյա Պշենիչնայան լրագրողներին ասել է, որ ջրծաղիկի դեմ պատվաստանյութը կարող է մարդկանց պաշտպանել նաև կապիկի ծաղիկից։ Նրա խոսքերով, «մարդուց մարդ վիրուսը հազվադեպ է փոխանցվում հիվանդ մարդու կենսաբանական հեղուկների հետ շփման միջոցով, ներառյալ արտաթորությունները խողերց, վարակված հեղուկներով հեղուկներով աղտոտված առարկաներից կամ հիվանդ մարդու հետ օդակաթիլային երկարատև սերտ (դեմ դիմաց) շփման ընթացքում:
Փորձագետը խորհուրդ է տվել պահպանել ստանդարտ նախազգուշական միջոցները այն տարածքներից ժամանող մարդկանց հետ սերտ շփման ժամանակ, որտեղ հայտնաբերվել են հիվանդության դեպքեր: Նրա խոսքով, օդային հաղորդակցության սահմանափակման պատճառով կապիկնի ծաղիկի ներկրման հավանականությունը Ռուսաստանի Դաշնություն բավականին ցածր է, ձեռնարկվում են նաև բոլոր անհրաժեշտ հակահամաճարակային միջոցառումները՝ այդ հիվանդության ներմուծումը կանխելու համար։
Ռոսպոտրեբնադզորի տվյալներով՝ «վարակը Ռուսաստանի Դաշնություն մներկրելու վտանգը եղել և մնում է ծայրահեղ ցածր»։ Գործակալությունը «ձեռնարկում է բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու այս հիվանդության ներմուծումը մեր երկիր»։ Ռոսպոտրեբնադզորի «Վեկտոր» վիրուսաբանության և կենսատեխնոլոգիայի պետական գիտական կենտրոնը ստեղծել և հաջողությամբ փորձարկել է ինքնավար թեստային համակարգ՝ վարակի հնարավոր դեպքերը բացահայտելու համար։ Բացի այդ, Վեկտորը Առողջապահության նախարարություն է ներկայացրել ծաղիկի դեմ Օրտոպօկսվակ պատվաստանյութի գրանցման հայտ, որն, ըստ մասնագետների, «կայուն իմունիտետ է ձևավորում և միևնույն ժամանակ ունի անվտանգության բարձր պրոֆիլ»:
Բուժումը և մահացության մակարդակը
Կապիկի ծաղիկի բուժումն իրականացվում է հակավիրուսային դեղամիջոցների օգնությամբ։ Մասնավորապես, ԱՄՆ-ում 2018 թվականին գրանցվել է տեկովիրիմատ դեղամիջոցը, որը գործում է օրթոպոքսավիրուսների դեմ։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների համաձայն՝ կապիկի ծաղիկի բռնկումների ժամանակ մահացության մակարդակը ներկայումս կազմում է 3-6%:
Հիմնական ռիսկը հիվանդության բարդություններն են՝ մասնավորապես երկրորդական բակտերիալ վարակները, ինչպես նաև այն իրավիճակները, երբ հիվանդը զրկված է բժշկական օգնությունից: Աֆրիկայից դուրս մինչ այժմ մահվան դեպքեր չեն գրանցվել: Պայքարի հիմնական միջոցը վարակների օջախների և շղթաների հայտնաբերումն է, ՊՇՌ թեստավորումը, հիվանդների և նրանց հետ սերտ կապի մեջ գտնվողների մեկուսացումը։
Ի՞նչ է հայտնի կապիկի ծաղիկի մասին
Կապիկի ծաղիկը հազվադեպ վարակիչ վիրուսային հիվանդություն է, որն առաջանում է համանուն վիրուսով (անգլերեն monkeypox virus, MPV), որը պատկանում է օրթոպոքսավիրուսների խմբին, բնական և կովերի ծաղիկի ընտանիքին։ Հայտնի է վիրուսի երկու տարատեսակ՝ կենտրոնաֆրիկյան և արևմտյան աֆրիկյան, առաջինը համարվում է ավելի վտանգավոր և վարակիչ։ ԱՀԿ-ն կապիկի ծաղիկը դասում է զոոնոզ, այսինքն՝ հիմնականում մարդուն վայրի կենդանիներից փոխանցվող հիվանդությունների կարգին։ Վիրուսի երկրորդային տարածումը մարդուց մարդ փոխանցման միջոցով սահմանափակ է, քանի որ այն պահանջում է սերտ շփում: Նշվում է, որ վիրուսը մարդուց մարդ փոխանցվում է շատ ավելի դանդաղ, քան ջրծաղիկը։
Կապիկի ծաղիկի բնական կրողներից են տարբեր պրիմատներ և կրծողներ՝ սկյուռանմանների և քնամկների ընտանիքներից:
Կապիկների մոտ ջրծաղիկին նման հիվանդության գոյության մասին առաջին գիտական հրապարակումը հրապարակել է հոլանդացի վիրուսաբան Ռայկ Գիսպենը 1949 թվականին։ Այնուամենայնիվ, դեռևս 1920-1930ական թվականներին մասնագետները նմանատիպ հիվանդությունների դեպքեր էին արձանագրել կապիկների, ներառյալ օրանգուտանների շրջանում, Աֆրիկայում, Հնդկաստանում և Հարավային Ամերիկայում: 1958-ին կապիկի ծաղիկի վիրուսի մասնիկն առանձնացրեց մեկ այլ հոլանդացի վիրուսաբան՝ Պրեբեն ֆոն Մագնուսը, ով գրանցել էր այս հիվանդության բռնկումը խեցգետնակերպերով սնվող մակակների լաբորատոր գաղութի շրջանում։
Կապիկի ծաղիկի առաջին դեպքը գրանցվել է 1970 թվականին Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում, որտեղ պատվաստման ծրագրի շնորհիվ 1968 թվականին վերացվել էր բնական ծաղիկը, սակայն իննամյա պատվաստված տղան հոսպիտալացվել էր նմանատիպ ախտանիշներով:
Այդ ժամանակից ի վեր, կապիկների ծաղիկի դեպքեր պարբերաբար գրանցվել են Կոնգոյի ավազանի և Արևմտյան Աֆրիկայի արևադարձային անտառների տարածքներում, որտեղ այս հիվանդությունը դարձել է էնդեմիկ: Հիվանդությունն առավել տարածված է Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում, Կոնգոյում, Նիգերիայում, Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետությունում, Հարավային Սուդանում, Լիբերիայում:
Աֆրիկայի սահմաններից դուրս կապիկի ծաղիկն առաջին անգամ արձանագրվել է 2003 թվականին: Այդ ժամանակ ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է 70 դեպք, մահեր չեն եղել։ Ուսումնասիրությունը ցույց տվեց որ վարակի աղբյուրը Գանայից Միացյալ Նահանգներ բերված էկզոտիկ կրծողների՝ սկյուռներ, փշախոզերի և քնամկների խմբաքանակն էր։ Հետագայում դրանք կենդանաբանական խանութներում վարակել էին արդեն տեղական կրծողներին՝ տափաստանային շներին, որոնց հետ շփումից էլ, հիմնականում, վարակվել էին մարդիկ։ Կապիկի ծաղիկը գրանցվել է նաև Աֆրիկայի սահմաններից դուրս՝ Մեծ Բրիտանիայում (2018, 2019, 2021 թթ., ընդհանուր առմամբ յոթ դեպք՝ կապված Նիգերիա ճամփորդելու հետ), Սինգապուրում (2019, աղբյուրը՝ Նիգերիա) և ԱՄՆ-ում (2021, կրկին Նիգերիա):