Հայաստանը կանգնած է ժողովրդագրական աղետի առջև, իշխանությունները եռապատկել են վերարտադրողական ծրագրերի ֆինանսավորումը, երկուշաբթի մամուլի ասուլիսի ընթացքում ասաց Մոր և մանկան առողջության պահպանման վարչության պետի պաշտոնակատար Նունե Փաշայանը
Ժողովրդագրական խնդիրներ
Ինչպես նշում է Փաշայանը, Հայաստանում ժողովրդագրական իրավիճակը վատթարանում է, ինչի մասին վկայում են մի շարք վիճակագրական տվյալներ, որոնցից մեկը պտղաբերության մակարդակի նվազումն է, որը կազմում է 1,6, իսկ պարզ վերարտադրության համար պահանջվում է առնվազն 2,1 ցուցանիշ:
«Այս առումով, պտղաբերության ցուցանիշը 1990-ի համեմատությամբ նվազել է գրեթե 1,8 անգամ, իսկ եթե հաշվի առնենք նաև անպտղության մակարդակը, որը, վերջին տվյալների համաձայն, կանանց մոտ կազմում է 14,9%, իսկ տղամարդկանց մոտ՝ 9,5%, սա նշանակում է, որ մենք կանգնած ենք լուրջ մարտահրավերների առջև», - ասաց Փաշայանը:
Վերարտադրության ծրագիր
Ըստ նրա` առկա խնդիրը հաղթահարելու համար Հայաստանում մշակվել է անպտղության հաղթահարման ծրագիր, որն իր մեջ ներառում է մի քանի բաղադրիչ` անպտղության պատճառների որոշում և դրա բուժում, արհեստական ինսեմինացիա և արհեստական բեղմնավորում, ինչի համար նախատեսված էին շահառուների խմբեր, որոնք հետագայում լրացվել են:
Նա նշեց, որ ծրագրից կարող են օգտվել զինծառայողները, նրանց ընտանիքի անդամները և նրանց հավասարեցված անձինք, սոցիալական նպաստների համակարգի շահառուներ, հաշմանդամություն ունեցող անձինք (եթե դա հղիության հակացուցում չէ), սահմանամերձ շրջանների բնակիչներ (համայնքների թիվը 38 -ից հասցվել է 184-ի - խմբ.):
Ըստ Փաշայանի, վերջին փոփոխությունները կատարվել են 2021 թ. փետրվարի 25-ին, և ծրագրի շահառուների ցուցակը համալրվել է պատերազմի ընթացքում զոհված զինծառայողների և կամավորականների հարազատներով, որոնց վրա չեն տարածվում այլոց համար գործող սահմանափակումները․ ոչ տարիքային սահմանափակումները, ոչ երեխաների բացակայությունը, ոչ էլ ամուսնության պարտադիր գրանցման պահանջը:
Ծրագրի շահառուները կարող են դիմել հինգ բժշկական կենտրոններից մեկին, որոնք բժշկական օգնություն են տրամադրում վերարտադրողական օժանդակ տեխնոլոգիաների միջոցով: Կլինիկայում նրանք կարող են անվճար ախտորոշվել և բուժվել, ընդհուպ մինչև վիրաբուժական միջամտության հնարավորություն, որից հետո տրամադրվում է արտամարմնային բեղմնավորման մեկ հնարավորություն, երկրորդ հնարավորությունը՝ 50% զեղչով, եթե պարզվի, որ հաջողվել է բեղմնավորել 1-ից ավելի ձվաբջիջ, դրանք բոլորն անվճար կփոխպատվաստվելն պետպատվերի շրջանակներում։ Տրամադրվում է նաև ինսեմինացիայի 6 անվճար փորձ։ Բոլոր հետազոտություններն իրականացվում են անվճար:
Լոքդաունով պայմանավորված խնդիրներ
Ըստ Փաշայանի, կորոնավիրուսի պատճառով լոքդաունի պայմաններում ծառայություններ չեն մատուցվել, բայց խնդիրներ են առաջացել նաև պատերազմի հետևանքով, որի արդյունքում ծրագրի վրա ծախսվել է շուրջ 300 միլիոն դրամ:
«2021 թվականին ծրագրի համար նախատեսված է 917 միլիոն դրամ, ինչը երեք անգամ շատ է, քան 2020 թվականին», - ասաց նա:
Փորձագետը նաև նշեց, որ 2020 թ.-ին արտամարմնային բեղմնավորման շատ դեպքեր են եղել, սակայն լոքդաունի պատճառով ոչ բոլոր սաղմերն են փոխպատվաստվել կանանց, այդ թվում `երկրում համաճարակաբանական իրավիճակից ելնելով:
Ըստ նրա, 2020 թվականին եղել է արտամարմնային բեղմնավորման 49 դեպք, իսկ 2021 թվականին արդեն 44 դեպք, ինչը պայմանավորված է տարեսկզբին կորոնավիրուսի մակարդակի իջեցմամբ:
«Ընդհանուր առմամբ, ծրագրի շրջանակներում արդեն ծնվել է 62 երեխա, բայց դեռ կան հղի կանայք, և մենք սպասում ենք համալրման», - ասաց Փաշայանը:
Նա նաև նշեց, որ հաշվի առնելով ֆինանսավորման ավելացումը, հնարավոր է, որ շահառուների խմբերը նույնպես ընդլայնվեն:
Հայաստանին սպառնում է «սողացող ցեղասպանություն»
Ինչպես նշեց «Fertility center»-ի հիմնադիր, Վերարտադրողական առողջության ասոցիացիայի նախագահ Էդուարդ Համբարձումյանը, հաշվի առնելով Հայաստանում անպտղության բարձր մակարդակը (կանանց շրջանում ՝ 14,9%), ԱՀԿ-ն նման երկրները դասում է ժողովրդագրական ճգնաժամ ի առջև կանգնած երկրներ:
Նրա խոսքով՝ մեկ խնդիրն անպտղության բարձր ցուցանիշն է, երկրորդը՝ պտղաբերության ցածր ցուցանիշը, որի արդյունքում 70 տարում երկրի բնակչությունը կարող է կրկնակի կրճատվել:
«Արդյունքում, 21-րդ դարի վերջին մենք 1.5 միլիոնով ավելի քիչ կլինենք, սա «սողացող ցեղասպանություն» է: Մենք կանգնած ենք լուրջ աղետի առջև, որը վկայում է խնդրի լուծման գործում վերարտադրողական առողջության դերի կարևորության մասին, և կառավարությունը ակտիվ քայլեր է ձեռնարկում խնդիրները լուծելու համար», - ասաց Համբարձումյանը:
Սակայն, ըստ նրա, դա բավարար չէ, ինչի կապակցությամբ Կենտրոնը նաև առաջ է մղում «+1» նախաձեռնությանը, որի շրջանակներում անպտուղ ընտանիքներին կոչ է արվում խնդիրը լուծել արհեստական բեղմնավորման միջոցով, իսկ մեկ երեխա ունեցող ընտանիքներին՝ ունենալ երկրորդին։
Նա նաև նշեց, որ Հայաստանում հղիության և պտղաբերության միջին տարիքը հիմնականում բարենպաստ է` 23-24 տարեկան, այն դեպքում, երբ Եվրոպայում այն 31-32 տարեկանն է:
«Այնուամենայնիվ, Հայաստանում շատ կան միայնակ կանայք, և մենք հորդորում ենք նրանց դիմել մեզ, և մենք կօգնենք նրանց մայր դառնալ», - ասաց Համբարձումյանը:
Ժամանակակից ախտորոշում
Ինչպես նշում է Համբարձումյանը, անպտղության պատճառների շարքում հիմնականը պոլիկիստոզ հիվանդությունների առկայությունն է, դրա հետ կապված բարդությունները և որոշ չափով վարակիչ հիվանդությունները, հորմոնալ խանգարումները, վարակիչ, ինչպես ամբողջ աշխարհում:
«Անպտղության հետ կապված բարդությունների շուրջ 30%-ը վարակիչ հիվանդությունների արդյունք է, և եթե ժամանակին ախտորոշվի, այդպիսի խնդիրներ չեն լինի և արհեստական բեղմնավորման կարիք չի լինի», - ասաց նա:
Նա նաև նշեց, որ բեղմնավորման հաջող փորձերի տոկոսը, ըստ վերջին մի քանի տարիների տվյալների, գերազանցում է 40% -ը, ինչը շատ լավ ցուցանիշ է: