Հայաստանի կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը շրջանառության մեջ է դրել և կառավարությանը ներկայացրել «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» օրենքի նախագծի խմբագրված տարբերակը, որի որոշ դրույթներ նախկինում հակասահմանադրական են ճանաչվել։ Այս մասին երեքշաբթի մամլո ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց վարչության պետ Վահրամ Դումանյանը։
«Այս պահին օրենքի նոր տարբերակն արդեն շրջանառության մեջ է և ներկայացվել է կառավարությանը, այն շուտով կուղարկվի Ազգային ժողով, հուսով եմ, որ այս լրամշակված տարբերակը խնդիրներ չի ստեղծի, և մենք կունենանք «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» նոր օրենքը, ինչը շատ կարևոր է իր բովանդակային մասով»,- ասաց նա։
Դումանյանի խոսքով՝ օրենքի նոր խմբագրությամբ սահմանվում է, որ Հոգաբարձուների խորհրդի կազմում չեն կարող լինել քաղաքական պաշտոն զբաղեցնող անձինք։ Նա ընդգծեց, որ գործող օրենքով, որով ձևավորվել են բուհերի Հոգաբարձուների խորհուրդները, դրանք պետք է ունենան առնվազն 20 անդամ, որից 10-ը պետք է լիներ լիազոր մարմնի կամ հիմնադրի ներկայացուցիչ։
Ելնելով այն հանգամանքից, որ Հայաստանում գործում է 16 բուհ, որոնց Հոգաբարձուների խորհրդներում պետք է լինեն լիազոր մարմնի (նախարարության)80 ներկայացուցիչ՝ Դումանյանը հարց բարձրացրեց, թե «ինչպե՞ս կարելի է ընտրել 80 պաշտոնատար անձ, որոնք առընչություն չևնենան քաղաքական դաշտի հետ»։
«Կառավարությունը չի հրաժարվել հայտարարված սկզբունքից, որ Հոգաբարձուների խորհուրդներում քաղաքական գործիչներ չպետք է լինեն, երբ այս օրենքն ընդունվի, քաղաքական պաշտոն զբաղեցնող ոչ մի անձ չի կարողանա պաշտոն զբաղեցնել համալսարանի հոգաբարձուների խորհրդում»,- ասաց նա։
Ի խատասխան «Նովոստի–Արմենիա» գործակալության հարցին՝ Դումանյանը պարզաբանեց, որ օրենքի նոր տարբերակի համաձայն՝ նախկինում հակասահմանադրական ճանաչված դրույթները կբերվեն սիմետրիկ հարաբերությունների նոր մեխանիզմի։
Նրա խոսքով, առաջարկվում է ձևավորել 12 հոգուց բաղկացած հոգաբարձուների խորհուրդ, որոնցից 50%-ը կլինեն լիազոր մարմնի և հիմնադիրի ներկայացուցիչներ, իսկ մնացած 50%-ը՝ բուհի, պրոֆեսորադասախոսական կազմի ներկայացուցիչներ և ուսանողներ։ Ընտրություններն անցկացվելու են ռեյտինգային ընտրակարգով, որի հաղթողը պետք է հավաքի ձայների 50 + 1 տոկոսը։ Նա նշեց, որ ռեկտորի պաշտոնում կարող է առաջադրվել մինչև 3 թեկնածու.
«Եթե լինի այդքան ձայն հավաքած մեկ թեկնածու, ընտրությունը կլինի վերջնական, եթե ավելի շատ թեկնածուներ լինեն՝ նրանք կներկայացվեն լիազոր մարմնին, որը կընտրի նրանցից մեկին։ Նախկինում հաճախ էր ասվում, որ իշխանություններն ընտրում են ում ուզում են։ Եթե համալսարանը պետական է, ուրեմն, այո, պետությունը պետք է կարողանա կառավարիչ նշանակել, սա իմ կարծիքն է, որը հակասահմանադրական է համարվում»,- ասաց նա։
Պարզաբանելով ռեկտորի ընտրության մեխանիզմը՝ Դումանյանն ասաց, որ եթե խորհուրդը 50 + 1 տոկոս ձայն տա մի քանի թեկնածունի, նրանց թվից ընտրությունը կանի արդեն լիազորված մարմինը։ Նախարարը ուշադրություն հրավիրեց այն փաստի վրա, որ առաջարկվող օրենքի համաձայն՝ եթե Խորհրդը չընդունի 50 + 1% ձայն հավաքած թեկնածուին, ապա վերջինս այլևս չի կարողանա ընդգրկվել լիազոր մարմնին ներկայացվելքի թեկնածուների ցուցակում։ .
«Եթե խորհուրդը չցանկանա, որ ռեկտորն ընտրվի լիազոր մարմնի կողմից, ապա թող ընտրի մեկ թեկնածուի և տա նրան ձայների 50 + 1 տոկոսն»,- ասաց նա։
«Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» ռեզոնանսային օրենքը Հայաստանի խորհրդարանն ընդունել էր այս տարվա մարտի 24-ին։ Ավելի վաղ Ազգային ժողովում այս օրենքի քննարկումը տարաձայնություններ էր առաջացրել իշխող խմբակցության պատգամավորների, ընդդիմադիր խորհրդարանականների և Հայաստանի կրթության նախարարության միջև։ Ընդդիմադիր պատգամավորները հայտարարեցին, որ այս օրինագիծը պարունակում է քաղաքական մեսիջներ և ծածկագրեր և ուղղված է բուհերի ինքնիշխանության սկզբունքին դեմ։ Ըստ նրանց՝ դրանով իշխանությունները փորձում են ստեղծել «գրպանի ռեկտորների ինստիտուտ»։
Համաձայն օրենքի՝ ռեկտորին ընտրում է բուհի տնօրենների խորհուրդը, ով նշանակվում է իրավասու մարմնի կողմից 5 տարի ժամկետով։ Առաջարկվում է նաև խորհրդի անդամների թիվը սահմանել 9 հոգի, որոնցից 4-ին ընտրում է բուհի գիտական խորհուրդը բուհի հետ համագործակցող դասախոսների, ուսանողների կամ գործատուների թվից, իսկ 5-ին նշանակում է լիազոր մարմնի ղեկավարը՝ նախարարության և գործարար համայնքի ներկայացուցիչներիթվից։
Բացի այդ, բոլոր այն բուհերը, որոնք չունեն ինստիտուցիոնալ հավատարմագրում, պետք է հավատարմագրվեն մինչև 2023 թվականի նոյեմբերի 1-ը։ Չհավատարմագրված բուհերը չեն կարողանա կազմակերպել նոր ուսանողների ընդունելության գործընթացը. Բուհերի հավատարմագրման գործընթացը համաձայնեցված է, մեխանիզմներն ու ժամկետները մանրամասնված: Զուգահեռաբար, մինչև 2027 թվականը բոլոր բուհերը պետք է անցնեն ծրագրային հավատարմագրում։
Հայաստանի նախագահ Արմեն Սարգսյանն ապրիլի 22-ին չստորագրեց «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» օրենքը և դիմեց Սահմանադրական դատարան՝ պարզելու օրենքի համապատասխանությունը Սահմանադրությանը։
Հայաստանի օմբուդսմեն Արման Թաթոյանը նույնպես դիմել է Սահմանադրական դատարան՝ բողոքարկելու երեք բուհերի կանոնակարգում փոփոխություններ կատարելու կառավարության որոշումն։ Ըստ Օմբուդսմենի՝ որոշումը հակասահմանադրական դրույթներ է պարունակում։ Նա նշել է, որ կառավարության այս որոշումը ավելի է վատացնում իրավիճակը, քանի որ այսուհետ կառավարությունը հոգաբարձուների խորհրդի անդամներին կնշանակի 13-7 հարաբերակցությամբ։
Օգոստոսի 2-ին Սահմանադրական դատարանը հակասահմանադրական ճանաչեց օրենքի 3-րդ և 4-րդ կետերը, որոնցից առաջինով սահմանվում էր, որ բուհերի կառավարման խորհրդի անդամներից չորսին նշանակում է բուհի ակադեմիական խորհուրդն, իսկ հինգին՝ լիազոր մարմնի (ԿԳՄՍ նախարարության) ղեկավարն, ընդ որում, սահմանված ժամկետում 4 անդամներին չառաջադրելու կամ պակաս առաջադրելու դեպքում անդամների համալրումն իրականացնելու էր համապատասխան լիազոր մարմնի ղեկավարը: