Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հաջող կարգավորման սոցիալական պայմանները` վստահությունը, կարեկցանքը և վախի բացակայությունը, լիովին խարխլվել են Լեռնային Ղարաբաղի անկումից ի վեր ադրբեջանական ռեժիմի կողմից շարունակվող ատելության խոսքի և ագրեսիվ գործողությունների պատճառով: Այս մասին ասվում է Freedom House կայքում։
Նշվում է, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտության հետևանքները Բաքուն միտումնավոր ամրապնդել ու սրել է պետական քաղաքականության շրջանակներում։ Ադրբեջանի ավտորիտար կառավարությունը երեք տասնամյակ շարունակ հատուկ մարտավարություն է կիրառել իր ժողովրդի մեջ հայերի նկատմամբ ատելություն և վախ սերմանելու համար, ինչը մեծացրել է հանրության աջակցությունը Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի վրա իր ռազմական հարձակմանը: Ադրբեջանցի գրող և հետազոտող Բահրուզ Սամադովը հայտարարել է, որ «հայերն իրենց ապահով չեն զգա Ադրբեջանում՝ մի երկրում, որն ունի պետական գաղափարախոսություն՝ հիմնված վիրավորվածության և վրեժի վրա»։
Այս ատելության քարոզչությունը սկսվում է երիտասարդ տարիքից, քանի որ պետության կողմից հաստատված պատմության դասագրքերում բացասական սահմանումներ են օգտագործվում հայերին որպես «չար», «անհավատ» և «դավաճան» «պատմական ադրբեջանական հողի» «օկուպանտներ» ապամարդկայնացնելու համար: Ադրբեջանի կառավարությունը Լեռնային Ղարաբաղում իր ենթադրյալ տարածքային ամբողջականության վերականգնումն անվանել է Հայաստանի հետ պոտենցիալ խաղաղության հիմնական պայմանը, սակայն նախագահ Իլհամ Ալիևն ինքը ժամանակակից Հայաստանը անվանել է «Արևմտյան Ադրբեջան»՝ հավակնելով ողջ երկրին՝ պատճառաբանելով, որ. այս հողը, համաձայն կառավարության կողմից հաստատված դասագրքերի և փաստաթղթերի, պատկանում է Ադրբեջանին։ Նույն ելույթում Ալիևը հեգնանքով ավելացրել է, որ «մենք երբեք չպետք է խեղաթյուրենք մեր պատմությունը»։ Մինչդեռ ադրբեջանական զինուժը չի նահանջում 2022 թվականի սեպտեմբերին Հայաստան ներխուժման ժամանակ գրաված դիրքերից։ Նրանք փաստորեն ամրապնդում են այդ դիրքերը։
Սակայն, անկախ ռազմական գործերի վիճակից, Ալիևի վարչակարգը կունենա իր թշնամական քարոզչությունը պահպանելու մղում այնքան ժամանակ, քանի դեռ կշարունակի ճնշել ժողովրդավարական ազատությունները: Նման ապամարդկայնացնող հռետորաբանությունը համախմբում է քաղաքացիներին ընդդեմ ընդհանուր քավության նոխազի և շեղում է նրանց այն փաստից, որ նրանց քիչ կամ ընդհանրապես հասանելի չեն քաղաքական իրավունքներին և քաղաքացիական ազատություններին: Ադրբեջանը Freedom House-ի 2023 թվականի «Ազատությունն աշխարհում» զեկույցում ստացել է 100-ից 9 միավոր, իսկ 2023 թվականի տարանցման մեջ գտնվող երկրներ զեկույցում՝ 1,07 միավոր, որը երկիրը անվանում է «համախմբված ավտորիտար ռեժիմ»:
Նաև հիմքեր չկան հավատալու Ադրբեջանի կառավարության այն պնդումներին, որ նա պատրաստ է «վերաինտեգրել» էթնիկ հայերին, ովքեր նախընտրում են մնալ Լեռնային Ղարաբաղում, հատկապես հաշվի առնելով, որ գրեթե բոլոր բնակիչներն արդեն հեռացել են և դա արել են հենց այն պատճառով, որ վախենում են ադրբեջանական իշխանությունից: Ադրբեջանական պաշտոնյաներն ասում են, որ սեպտեմբերի 19-ի հարձակումը թիրախավորել է միայն այդ տարածքում գտնվող ռազմական օբյեկտները, սակայն հայերը հայտնել են քաղաքացիական ենթակառուցվածքների վնասների, խաղաղ բնակչության նկատմամբ բռնության և սպառնալիքների և քաղաքացիական բնակչության շրջանում զգալի զոհերի մասին:
Ադրբեջանի կառավարության մտադրությունների մեկ այլ նշան կարելի է գտնել մշակութային վայրերի նկատմամբ վերաբերմունքի մեջ: 1997 թվականից մինչև 2011 թվականը վարչախումբը զբաղվել է Նախիջևանի ադրբեջանական էքսկլավում հայկական մշակութային ժառանգության օբյեկտների համակարգված ոչնչացմամբ։ Այսօր Բաքվում պնդում են, որ էքսկլավում հայերի պատմական ժառանգություն չկա։ Զարմանալի չէ, որ մշակութային ժառանգության օբյեկտների պահպանությամբ զբաղվող կառույցներն այժմ իրենց մտահոգությունն են հայտնում Լեռնային Ղարաբաղի հայկական հսկայական մշակութային ժառանգության ճակատագրի վերաբերյալ:
Հաշվի առնելով իր հաջողությունները և ներքին բռնաճնշումների արդարացումը շարունակելու անհրաժեշտությունը՝ Ադրբեջանի կառավարությունը, ըստ երևույթին, ձգտում է լրացուցիչ ռազմական հաղթանակների և տարածքային նվաճումների: Սխեման չի փոխվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ աշխարհի դեմոկրատական երկրները չեն ճանաչում խաղաղությանն ու ազատությանը սպառնացող այս վտանգը և հստակ ձևակերպում են համակարգված պատժամիջոցները, որոնք նրանք կկիրառեն՝ ի պատասխան ցանկացած հետագա ագրեսիայի: Միայն դրանից հետո երկու կողմերն էլ կարող են շարժվել դեպի կարգավորման, որը հիմնված է շահերի համաձայնեցման վրա, այլ ոչ թե վախի և ատելության վրա:
